Halê Ma u Nê Ondêrê Teknoloji Sebeno?

Zımıstan çıqa çetın beno bıbı, pêniye de wısari ver nêxelesino ra. Hewri khe guray, şiliye khe varê, cemedê ağwe khe dolımê bıjiya ra, êndi vırêndiye laseri nina gurêtene. Şopa laseri khe dolımê gınê de, zımıstani zê koka dare qılaynena ra, şanena xo ver bena. Êndi ne tung u çinêbiyayêne manena ne ki serd u şawat. Wertê çan roja de ma hondê niyada khe, dara aj do, tümi, deşti u koy biyê kewe.

Kam çı zano, na çanda u çan seriyo khe zımıstan u wısari jübini de gulaşe cêne. Hatani nıkha qet jü nêşkiyêne ê bini berso bınê xo. Feqet na gulaşa nê hurdmina hevala êndi ze veri çetın niya. Nê seranê pêêna de hama se erziyay jübini, wısar cade nınga zımıstani şametneno ra. De zımıstano feqir sebkero, êndi vare nêvarena, puk nêbeno, huşkhayiye nina. Zımıstan êndi teqete ra kewto, xorê wısari verde biyo vıleçewt. Tı vajê qêy niya bi? Yanê zımıstan qêy êndi zımıstano verên niyo?

Teknoloji vırêndiye zê mêymanê de ğeribi ame. Pêyjo herçi fiştı re xo dest. Koy, dêşti, bıri jüver şanay xo ver.

Çı zımıstani ondêrê global ekolojik qrizi vêşna! Şıma nıkha vanê babao no çıkho? De vınderê ez şımarê hurdi hurdi qesêbıkeri. Hatani nae ra sed seri avê, serê harda ra qasê ewroy teknoloji çinêbi. Zımıstani, wısari, amnani, payizi, ge ebe pêrodayiş, ge ebe haştiya jübini de derbaz kerdêne. Wertê hard u asmêni de çı esto çino, nê çar hevala zê bıraa jübini de pare kerdibi. Çarmina ki ebe hêsa xo qyil bi. Dınya roja rojêne de qoncanê nê çar hevala sero bibi şên. Feqet teknoloji khe vêjiya, cirantênya nê çar hevala xerepiye.

Teknoloji vırêndiye zê mêymanê de ğeribi ame. Hama se khe taê ca da nınga xo, dest kerd be fesadêni u nê çar hevali vırday pê. Çawo khe ê biliya pêrodayişi kewtibi, teknoloji ebe fasale hardê dina fiştı re xo dest. Hatani ê heşarê xo bi khe, herçi vêrdo ra şiyo. Çarmina ki êndi kewtibi bınê çüyê teknoloji. A roje ra tepya teknoloji bi ampayê hard u asmêni. Koy, deşti, bıri jüver şanay xover. Teknoloji qet çiyê cade nêvırda; koy qılaşnay ra, tümi kerdi phon, vırêndiya çhema gurête, goli kerdi züyay, dari koke ra qılaynay ra. Çı sarê şıma bıdajnı, teknoloji dınya ser u bın kerde.

Teknoloji çiyê de henêno khe, gere herçi zê vatena dê bo. Bê xebera dê gere serê harda ra muye nêlewiyo!

Tı vajê no ondêro teknoloji çıkho? Bıngê teknoloji çımevêyşanêniya. Aqıl u vêre jübini de zewejiyê, cı ra no bêmrad biyo! Domantênya xo de hondê şêytanêni nêkerda, feqet e khe taê biyo pil destê xo çü gurêto, ver çarno re ma u piyê xo. Kerdo nêkerdo êndi pê nêşkiyê. Teknoloji ebe na qêyde biyo sermiyanê çêyi. Çımê teknoloji ebe çêyi ki nêbiyo mırd, nafa kiçım vırdo caanê bina. Vırêndiye dewa xo, pêyjo welatê xo, dae re tepya ki welatê bini. Wılê mêri ki ebe na qêyde wertê sed sere de, serê harda ra çıs esto çı çino pêro fişto re xo dest. Herçi zê qılma doy süpıto we. Hona hona ki mırd nêbiyo!

Teknoloji çiyê de henêno khe, gere herçi zê vatena dê bo. Bê xebera dê gere serê harda ra muye nêlewiyo! Teknoloji gere herçi bızano, herçi nasbıkero u herçi bıpêmo. Gere qet çiyê tari nêmano, qet çiyê serbest nêmano! Çıkhe serbestiye dışmenê teknolojiya. Hurdmina ki jübini ra bêhemd xuye kenê. Werte teknoloji u serbestiye de dı ferqê gırsi estê: Serbestiye de herçi hem kuno têmya hemı ki onciya jübini ra bırino raç Feqet teknoloji hêni niyo. Teknolojide dı çi khe dolımê kewti têmya, êndi jübini ra nêbırinê ra. Serbestiye de hem waştene hemı ki nêwaştene esta. Feqet teknoloji de waştene têyna esta. Waxto khe waştene u nêwaştene jübini ra kewti düri, o taw mejburêni kuna kar. Xora mejburêni khe dolımê vêjiye, êndi qimetê waştene u nêwaştene nêmaneno.

Emrê insanatêni 2-3 milyon seri bê teknoloji vêrd ra. Feqet nae ra 8 hazar seri avê, çiyê de henên bi khe, emrê insanatêni koke ra vurna ra.

Gorê hesabê ilımdara, insanê zê ma na 2-3 milyon seriyo khe serê harda ra yê. Wertê nê 2-3 sera de emrê insanatêni de zaf çi nêvurya ra. Serbestiye bêhemde biye. Dewleti çinêbi, teknoloji çinêbi, kes bınê emrê kesi de nêbi, wertê cêniye u cüyamêrdi de ferqe çinêbiye. İnsana tar dênê arê, ebe dê vêrê xo kerdê mırd. Yanê insani weş u war bi u kêfê xo cade bi. Emrê insanatêni 2-3 milyon seri ebe na qeyde vêrd ra. Feqet nae ra 8 hazar seri avê, çiyê de henên bi khe, emrê insanatêni koke ra vurna ra. No "çiyê" reçberiye biye. Verê reçberiye, insani zê malê sevinalay her ca ra feteliyêne. Feqet reçberiye insani zê mini jü cade kuyay. Se khe tı ostori bena caê de thawl kena. Mılko arzi, mordene, pêmıtene, nıvısnaêne u wendene; nê pêro reçberiye ra kewti kar.

Nê çiyanê newiya çıqa vajê hondê hacêti fişti kar. Her hacêti hacêtê de bin xo dıma ard. Rojê amê nê hacêti hêni bi zaf khe, emrê taê insana êndi ebe vıraştena hacêta vêrd ra. Yanê nafa ki hostatêni kewte kar. Hostatêni khe vêjiye, êndi vırêndiya hacêta niyamê gurêtene. Welhasıl, wertê 6-7 hazari sera de insani reçberêni ra amêy rêşti sanayi. Xora sanayi herçi serhev vurna ra. Êndi hacêti bınê emrê insana de nêbi, insani bınê emrê hacêta de bi. Her hacêtê newi letê de serbestiya insana berde. Serbestiye khe ebe na qêyde werte ra dariye we, êndi manê insanatêni nêmend. İnsani ki êndi bi zê hacêta!

Teknoloji ebe xebati ma jübini ra vısnayme. Xebera ma herçi ra esta, ma her çi zaneme, feqet ciranê verê çêverê xo nasnêkeme! Cırmê teknoloji no be xuyo.

Heya gelê wa u bıraa,  teknoloji ma kerdime zê hacêta... Hevsarê emrê ma êndi ma dest de niyo. Ma bime xulamê "ekonomi," ma bime bıra mali, ekonomisti ki biyê şüyane; se bıwazê ma hêniçıraynenê! Roja ewroyêne de êndi rınd u xırabe çina; "zaf" u "şenık" esto. Teknoloji ma ra niya vano; "Çıqa to ra êno hondê zaf bıhêrine, bure, bışıme." Feqet gere seba nae ra ma çiyê bıkeme. O "çiyê" xebato. Ma xebat çıko? Xebat, hêga çinıtene, mal çıraynayêne, vae vetene niya! Xebat, emrê de derg de "jü çi têyna" kerdena. Yanê tı gere 40-50 sere heroj heroj jü saate de wırzê ra, jü rae ra şorê kar, hatani şan jü kar bıkerê u şande ki onciya eyni rae ra bêrê çê, eyni saate de rakuyê. Emrê insani khe niya ebe jü çi vêrd ra, o taw insan her çiyê bini ra vısino. Şıma nıkha vanê "wa bıvısiyo ma sebeno?." Ez şıma ra vaji sebeno: İnsan mehluqatê de henêno khe, çawo khe insananê bina ra vısiya, o be xo ki insanatêniya xo keno vindi...

Teknoloji ebe xebati ma jübini ra vısnayme. Ma ere jübini kerdime ğerib. Roja ewroyêne de, radyoy bêhemdê, televizyoni erzenê qırtıkhe, internet êndi kewto her ca. Feqet onciya ki, qe waxtê de ma qasê ewroy ere jübini ğerib nêbime. Xebera ma herçi ra esta, ma her çi zaneme, feqet ciranê verê çêverê xo nasnêkeme! Herçi vineme, herçi heşneme feqet çiyê "nêkeme." Raştê Taxsimi de çênekhê de azeba delale kişta, makinê vırdiyê re jübini 50 piya merdo, Afriqa de ğela vêjiya, Suriya de insani zê pese amê sarebırnayêne; qet ğemê ma niyo! Hetê ra "xebera" sêrkeme, hetê ra ki çaê xo şımeme. Cırmê teknoloji no be xuyo; ha insana nê xeberi sêrkerdê ha kemera, çı ferqa xo esta!

Ewro ma êndi amêyme caê de henên khe, nêşkime teknoloji xaftıla cavırdime. Çıkhe teknoloji zê dırıkhe zeleqiyo ma ra. Êma bê teknoloji beno? Qey nêbo! Teknoloji hona domanê vızêr u perê wo.

Teknoloji se khe ma niya insanatêni ra fiştime düri, hondê ki hard u asmên xerepna. Êndi qet çiyê de tham nêmendo. Nê hondê makina, raanê asfalta, tiyara, fabrêqa u nê hondê telefunanê cêba emana dınya berda. Çırthık u pırthıkhanê teknoloji serê harda kerdo zê sılondi. Şenık mendo khe teknoloji asmêni ki qule kero. Global ekolojik qrizo khe mı qalê cı kerd no be xuyo. Ekhe ma xo melewnime, insan insanatêni ra, dınya dınyatêni ra vêjina. Çıkhe teknoloji otoro xêğo, ma ki asparê dêyme!

Tı vajê ma şıkime kaşıkha tekenoloji ra raxelesime? Wıle raştiya heqi, na mesela meselê de bêkêsa. Ewro ma êndi amêyme caê de henên khe, nêşkime teknoloji xaftıla cavırdime. Çıkhe teknoloji zê dırıkhe zeleqiyo ma ra. Çiyo khe esto ma hona aqılê xo serhev tağayir nêkerdo. Taê de ma hona hemdê xo sero rê. Ekhe ma cat bıkeme, ekhe xayınêni nêkeme, ma şıkime na rae ra vêjime, xo rê rêçê de newiye rakeme. Êma bê teknoloji beno? Qey nêbo! Teknoloji hona domanê vızêr u perê wo. Emrê insanatêni 2-3 seri bê teknoloji vêrd ra. Hem vêrê xo mırd bi, hem kêfê xo cade bi, hemı ki insani serbest bi.

Gelê wa u bıraa, hard asmêni cara ma rê thamakarêni nêkerde. Herçiyê xo ma de pare kerd. Serê harda ma de dırxısiya çiyê nêkerde. Feqet ma bêbextêni kerde! Ma hard u asmên xo ra mıradna. Gere ma na mıxenetêniya xo êndi cavırdime. Hona khe waxt waxti ra nêvêrdo...

Notê Cemal Atilay: Mı no nuste Gulana 1999i de nıvısnabi. O taw dirê perlodanê ma de vêjiya bi. Werte ra hondê seri vêrdi ra; ma rındiyê ser nê, xırabiye ser şime. Tayina zaf bime xulamê teknoloji. Axriya be xêrê...