Ekonomiyê Dınya Sareserki Devacêr Şono

Se khe ma zafêrine emrê xode nêweşiyê de niyanêne nêdiya, ekonomiye dınya khi, ma vajime ixtilalê sanayi ra nat, qrizê de niyanên nediyo. Hatani roja ewroêne xêlê qrizê ekonomiki amêy verdi ra. Şerê Dınyao Vırên, Amêrqa de Buhrano Pil, Şerê Dınyao Dıdên; nina pêrine khi qrizê gırani ardi ekonomiya serde. Hema nê qriza ra qe jükheki faaliyeto ekonomik serhev nêvındarna. Çıqa khe kemi bone khi, axri nata bota mal u xısmeti hem dınya de hemı khi jü be jü zerê dügelera de amênê diyayêne. Feqet qrizo ewroên biyo tomete. Hatani nıkha qrizê de niyanên ne ame diyayêne ne khi ame heşnayêne...


Tevdiranê Zexma Ekonomide Tsunami Vet

Verê virüsê corona khi xora ekonomiyê dınya hondê rınd nêşiyênê. Tırkiya khi têy, ekonomiyê xêlê dügelera kewtibi resesyon, ê tayine khi xora qe qriz ra nêvêjiyêne. Wertê na tenga ekonomide telqa pêêne khi virüsê corona ra amê; dınya alem kewto zere, her çi amo vındarnayêne, ekonomi sareserki devacêr şono... Nae khi vajime khe, nıfşê de şari tewr qe hayr u verê ekonomi niyo, biliya weşiye u merdene kewto. Nê roja herkes jübini ra nae perskeno, gelo na jüye se amê ma serde? De berê, ma game be game ere qrizê ekonomi serwaxt bime. 

Her çi eyaletê Çini Wuhan de ebe diyayêna virüsê corona dest kerd cı. Dügelerê dınyayê bini vırêndiye hondê po wayir nêbi, hondê goş nêkuya pıra. Feqet tawo khe virüs reşt Ewrupa u taê dügeleranê Ewrupa de çapıkha bi vila, dınya xaftıla heşarê nê talokê pili biyê. Xora İtalya de khe roj dısê-hirısê mordem merd, êndi herkesi di khe pêlê de pil nawo dota verva dınya êno. Çıqa acêbo khe, hona o tawi khi qe çiyê talaşê Amêriqa nêbi; Donald Trumpi televzonade ebe nêweşiya virüsê corona thınazi kerdê! Dirê heftê tepya, çawo khe Amêrqa de merdê vırêni amêy rapor kerdene, qezeteciya zür u thınazê Trumpi nay ri ra. Ebe vılabiyayêna virüsi, her dewlete gorê xo tevdiri gurêti. Tayine her çi vındarna, kes çê ra nêvırda tever, tayine khi tevdirê xo hebêna sıst gurêti. Ha zexm ha sıst, ebe nê tevdira hama hama dügeleri pêro kewti qarantina u ekonomiyê xo amêy hedê vındetene...

İndeksê Borsanê Dınya Sareserki Gınay Waro

Zê virüsi, telqa vırêna ekonomike Çini gurête. Feqet Çini roja vırêne ra nat tevdirê zaf zexmi gurêti u ebe na qêyde ekonomiyê xo rew vazna re nınga ser. Onciya khi, gorê ekonomista ekonomiyê Çini emser qe ne %05 beno qıj. Qa şıma wendoği pêro khi zanê, mijdanya qrizê ekonomiki vırêndiye borsa de êna daêne! Çawo khe virüs dınya ra hira hira bi vıla, indeksê borsanê dınya khi sareserki gınay waro. Borsayê dügeleranê Asya qasê %10 gınay waro. Nêweşiya virüsê corona telqa ekonomika gıranê dê ekonomiyanê Ewrupa u Amêrqa ro. NASDAQ jü rojede %20 gına waro! İndeksê dügeleranê Ewrupa khi onciya wertê %10 u %20i de gınay waro. Senedê hêsa hêni biyê erzan khe, hama bıjê khe ağwe verde ênê rotene, feqet kam cêno! İndeksê borsaa khe niya avarde şi, panqanê merkezanê dewleta hêze kerde xo, vakhe senedê hêsa çıqa erzan benê bıbê, ma pêrine hêrineme. Panqê merkezi niya kenê khe pê bışıkiyê şirketa raxelesnê. Mesela FEDi (Panqa Merkeza Amêrqa) hatani nıkha 5-6 trilyon dolari pere veto, hona hona khi vejeno. Feqet FED çand trilyon dolara vejeno vejo, hondo khe ekonomi niya gurete maneno, nê hondê dolari kesi rê fayde nêkenê.


Tometa Heqi: Petroli Serde Pera Danê!

Qrizê ewroy taê khi qrizê petroli yo. Hona verê virüsê corona khi, petrol de pıra pıra qriz kewtibi kar. Na dirê seriyo khe Suudi Erebistan, Rusya u Venezuela, şenık kerdena vetena petroli sero tê sare nêkenê. Virüsi ra dıme khe ekonomiyê dınya vındet, xerckerdena petroli khi çıqa vajê hondê biye şenık. Dügelerê wayirê petroli nêşkinê vetena petroli bıvındarnê, ekhe hêni bıkerê zaf zerar kenê; heto bin ra khi kes petroli nêhêrineno, petrol destê nê dügeleranê vetoğa de mendo. Sero serêni khi, depoê xo pêro biyê pır. De şıma bêrê na jüye de niyadê; haybıro petrol êno vetene, kes nêhêrineno, depoy pêro pırê lilıkhara yê, ca çino khe petroli cı kerê! Seba nae ra khi fiyetê petroli %400ê gına waro, yanê fiyetê jü varilê petroli bi -40 dolar. Na êna çı mane? Belkiya şıma inam nêkenê feqet, manê nae uyo khe, tı varilê petrol cêna, serde 40 dolar danê to!


Zern u Dolar: Ampayê Ewroyi Pero Nexto!

Qrizê ekonomiki khe bazarê dınya niya kerd tê ser u tê bınê ra, nıkha herkes kewto likidite dıma, herkes cat keno khe derbazê perê nexti bone. Çıkhe roja ewroêne de kes vırêndiya xo nêvineno, kes nêzano khe qriz çı taw xelesino, seba nae ra khi mılet vano wa perê ma next bo, phıstınê ma de bo. Borsay khe sareserki gınay waro, herkesi hucımê dolar u zerni kerd, ebe no qêyde hurdmina khi bi berz. Tu di ma vakhe FEDi 5-6 trilyoni dolar veto; niya bol biyayêna dolari khi fayde nêkerd, fiyetê xo onciya avaro şi. Na roja endeksê dolari 100 ra coro (idealê xo 80-85 o). Xora zern nê roja partafa dano xo! Verê qrizi, onsê zerni nezdiyê 1580 dolari bi, nıkha dormê 1750ine de êno şono. Teba zernê onsi, Tırkiya de zerno gramı ki esto; verê qrizi zerno gram nezdiyê 280 TL bi, nıkha amo xo ozno re 400 TL!


Tırkiya Qerqezina khe Nêşoro Çêverê IMF

Wertê hondê dügelera de, aa khe bêkês gına waro Tırkiya wa. Çıkhe dêynê Tırkiyayê teveri bêhemd biyo zêde: emser Tırkiya rê nezdiyê 180 milar dolar lazımo. Xızna dewlete de nezdiyê 50-60 milyar dolar esto. Tırkiya gere qe mevındo, gamê avê 100 milyar dolar ra zêde pere dozkero. Ma tı vajê hondê pero next kamide esto? Qe jü panqe, qe jü dewlete nêşkina hondê dêyn ya khi qrêdi bıdo Tırkiya. Jü ca têyna esto, caê de zafı khi naskerdo: Heya, şıma raşti zana, nê cay ra vanê IMF... Sermiyanê Tırkiya Recep Tayyip Erdoğan sat defê helana dano xo vano, ma nêşome çêverê IMF, ma kesi ra ebe şert u şurtanê gırana dêyn nêceme. Feqet taê ekonomisti dê de fıkrê xo jü nêkenê, vanê khe; nê rojanê qrizê ekonomikide, 90 dewlete şiya seba dêyni ra mıracatê IMF kerdo. Tırkiya khi heqa xo esta khe şoro IMF ra dêyn bıwazo, no ma rê serevde niyo. Xora sermiyana IMF Kristalina Georgieva khi roportajê de xode vakhe, ma na sate 90 dewlete qesêkeme, vakhe ma Tırkiya de khi qesêkeme. Welhasıl, hêni aseno khe, rew ya khi herê, Tırkiya şona çêverê IMF; ihtimalê de bin niyaseno. Onciya khi Recep Tayyip Erdoğan na sate jüya xo ra nêkuno. Hela ma niyadime, rojanê vırêndiya made sebeno. Kamjiye xêra heq ae bıkero...