Merdena Zerrni

Merdena Zerrni, (Makale)   Munzur Haber, Yıl:2, Sayı:31, Mart 2005

MERDENA ZERRNİ

                      Xıdır EREN

Herde dewrêşi sero nêbeno ke rocê hewrê şiay mefeteliyê. Dewlete hatê ra çhemun sero bendun cêna de, hatê bini ra zerrnun dana vetene. Manê na kare çıko? Ni bendi (baraji), no medenê zerrni çıko, çıbılao?

Bara ma rê, jüyo ke serba bendun reyê vengê xo keno berc; serba zerrnun hazar rey vengê xo berc kero! Gereko hemu kes, xo düst ra, destbera xo be çık’a yena ebe i’ya vengê xo berc kero!

Waxto ke sarê BERGAMA sebeta siyanuri dewa xo hewalê mehkemun kerde, a waxt DANIŞTAY qerar gurêt ke “na kare bertel bo” No qerarê Danıştay qerero de mıqeremo. Ne vurino, ne ki fiyino vêri ver (nêfiyino herey). TCK madde 146 de qerarê mehkemun, vêri ver fitene suco.  

Ancia, “1710 sayılı Eski Eserler Kanunu” de; “tabiat ve insanı ortak eser olan alanlara sit alanı denir” vano. Gabanê Çhemê Muzıri SİT alaniyo. (1. sınıf sit alanı. Milli park bölgesi) Caanê nianênan de kara medeni, kara bendun, goniweriya, qetlo!..

Medenê zerrnan de siyanur hemu çi, herre, awke keno xırabın. Cao ke siyanur reşt cı, aca de ro nêmaneno.

Kara ni zerrnan de teyna siyanur nê; iy ra ber, “arsenik, qersun, antimon” bo “kadmiyum” ki hentê siyanuri qefçılo. Waxto ke zerrni sae kerdi, sondaj kerd, a waxt ninay vecinê, benê howa miyan ra. Saro ke ni caan de niseno ro, pêro beno qanser. Bergama de hona zerrni nêveciyê. Herdê Bergama nıka ra biyo nêwesın. Şirketê medeni nıka ra a dorme de bırr têde qır kerdo. Hemu ca wertê welenge de verdo. Serba “quartz” ya ki “arsenik”i qanser roc bo roc zêdino. Ma, meşte birro ke siyanur kot kare miyan; a taw se beno?

Romanya de serra 2000i, asma Zemperiye (Çele) de ORADEA de qeza siyanuri amê meydan. Bendê siyanuri rıjiyay, siyanur bi çheme TİSA ra. ÇERNOBİL ra têpiya, dina bêtera da nianêne nêdiye. Siyanuro ke bi çheme Tisa miyan ra, wertê Tisa de masey pêro qır kerdi. Heta YUGOSLAVYA hemu ca xerepna! İ rocun biarê xo viri. Qezetun çı nust, çı nênust. “Nehirde zehirlenen balıklar, görevliler tarafından toplanıp imha ediliyor. Siyanürden balıkla beslenen kuşlar da etkileniyor.” (Sabah Gazetesi. 14 Şubat 2000)

Na kara zerrnun, Qıbrıs LEFKE  dey deciyê. Nıka Lefke de mar u mılawuni, mılcorıki (mıloçıki) biyê xesrete. Hemu caê Lefke ebe ağuyê siyanuri ra biyo xırabın. Heyetê Profesorano ke şi Lefke, inun nusti bi ke; “Lefke’ye gittik. Akasya Siyonofil vardı Lefke’de. Bu siyanürün olduğu yerde bulunan bir bitki. Demek ki çevre siyanürden etkilenmiş.”

Madenê zerrni

a. Awka bınê herdi

b. Sureta herdi (Tarihsel doku)

c. Turizm

d. Reçberiye (tarım)

Ni çar çiyun keno têser u têbın ra!..

Na dina de zerrnê ke vecinê, teyna %10’ê (se ra desê) xo raa teknolociye de küno kare. O bin quyumciyun dest dero!..

Ancia, zerrnê ke bınê herdi ra 300 dolar ra vecinê, mezad de 290 dolar ra roşinê. A ri rao ke ebe siyanur’a vecenê. Eke qezencê xo, qezenc bo!.. Hele no Rio-Tinto! Secera ni goniweri na babet ra zaf nijiyaiya.

1. Filipinan de sarê Filipinun verda pê.

2. Afrika Vera Roci de (Güney Afrika), karkerê şia u sıpey verday jübini.

3. Namibya de seba uranyum vetene pheşti dê eskeranê Afrika Vera Roci. (1970 de eskerê Afrika Vera Roci küt Namibya) Çhekê eskerun ni Rio-Tintoy cı rê hêrnay. Xorêy ki, çhekdari veznay ra.

4. DAJ (ABD) de nêverda ke karkeri komelanê xo, sendikanê xo pêsanê.

5. Zimbabwe de karkeri verday jübini

6. Austurya de medenê koti henêni gurenay ke, 10 karkeri bınê medeni de mendi, merdi.

7. Brezilya de sarê a dormê medeni, verbe ni Rio-Tintoy veciya. A sebet ra canê xo ra bi. Ebe destê çhekdaranê Rio-Tintoy amay kiştene.

8. Bougainville de bostani, hêgay, nejdiyê 220 hektari bırr bi husk. Maşi zerrê çheman de, zerrê golan de qır biy.

Nıka, medeno ke BİÇİN (Vacuğe) de yeno vetene, reyê iy de niadime 

Dormê ni medeni ra 50 km düri nê, hama hama verê fekê ni medeni de çend dewi estê. Bêrê, naca de taê xo xo de bıfıkırnim! Ni dewê na dormey qey amay vêsnaine? Sıfte naca qereqol saniya pê; bado dewi vêsay! Tırêm çae? Nıka vanê, dewê ma kerdê ya. Kam nêwazeno sêro dewa xo? Sêro kamci dewe? Awka dewe, elatirigê dewe… kuyê? Ra u olağê Merxoy, heni aseno ke serba ni medeni vırajiye! Gereko dewa ke mıleti rê biye ya, a dewe hemu çi’ya hazır bo. Jüyo ke yeno, ey rê texte, asın, çimento, pere cıdiyo. Mılet ebe çık’a bêro banun pêsano? Heni aseno ke, kes nêwazeno mılet acêro dewun! Hokumati hata nıka 580 caan de izne da ke medenê zerrnun bıguriyê. Ma qey, hokumat nêzaneno ke, meden ra 7 km düri ra çıqa dewi estê, i yene thal kerdene! Henda, qey racêrayna mıleti bıwazo? Kilise, Merxo, Qeredas, Xanun, Qızılweyran, Viyaleke, Gamlege (Qısle) teng verê medeni derê. Meden ra 7 km ke vat, Zeranıge, Jiyare, Ercipıxar, Bozkıre, Xawaçure, Burnağe, Qızıxe, Kuredereşiye, ni dewê Vacuğe pêro yenê thal-kerdene. WHO (Komela Weşiya Dina - Dünya sağlık Örgütü - World Health Organization) vano, dewi meden ra na hente düri bê.  (50 kilometrekarey miyan de mebê)

Cao ke no meden vecino, bınê a cay ra derê Phezgewrun vêreno ra. Awkê ni deri, bınêniya ni medeni ro vecinê. Meşte birro siyanuro ke bıbo ni deri miyan ra ebe ni deri’ya yeno, beno awka Xawaçure miyan ra. A ca ra beno awka Muzıri miyan ra, a ca ra ki reseno awka Fırati.

Ne bınê Herdê Dewrêşi, ne serê Herdê Dewrêşi; keşi rê war u wurt nêbeno. Ne theyr o thur, ne mar o mılawun, ne qulo dılıng…

Raşti! No herdê medeni (Xozat bo Pulır) qey roşiya?

Raşti! Kam niy rê bi sebeb?

Kami ebe namê Amerika’wa ni herdi hêrnay?

Kamo gonia ni feqır-fıqari mezad de roseno?

Meşte birro ni cay ke bi thal, kam sa beno?

Raşti! Serba çıki?