Serra kokardena Yezıdiyan’a 10ine

Serra kokardena (sarkiştena) Yezıdiyan’a 10ine: 3ê Amnania Peyêne (3.8.)

Roca 3.8.2014 sarê Yezıdiyu (Êzıdiyan) rê rocê da şiawa. Ewro des serri ra raver suka İraqê zımey, Şıngali (Sıncar) de teroristanê Dewleta İslami İraq u Şam de (DİİŞ, IŞİD) (ya ki tepia be namê Dewleta İslami (Dİ) ) be top u tufanganê gıranu gurlağ eşt suk u dewanê Yezıdiyu ser. Pê nê taruzo ke hata 2016 u 2017 ramıt, vatena Teşkilatê Mıliyetanê Jübiyau ra gore (UNO, BM) wertê 5.000 u 10.000 mordem kişiyo.

Taê çımey vanê, qırkerdena Yezıdiyan’a verêne serra 1415ine de ama meydan, ao, nao tarixê mıletê Yezıdi ki ebe zulm u zor u qırkerdene nuşiyo. Hata ewro vanê 74 rey no mıleto haşt qır biyo. Zulımkarê inu tım Mısılmani biy, çıke kok ra dinciy (İslamisti) Yezıdiyu bêdin u bêiman, qetlê inu wacıb vênenê; ehlê kıtabi ra nêvênenê. Nêtê dinciyu tım o bi ke ya zor ra biarê dinê İslami ser ya ki inu bıkisê.

Riyê nê decu rao ke Yezıdiy xo Hermeniyun u Suryaniyun Elewiyu ra nejdi vênenê.

2014 de se bi bi?

Waxto ke Pêşmergê Kurdıstanê İraqi’ê Otonomi (xoseri) a mıntıqa ra xo peyser uncenê, DİİŞ 3.8.2014 de ebe reetiye kuna hardê Yezıdiyu, her ca isğal kena. Nae sero Yezıdiy ebe hazaru remenê koanê Şıngali, hama DİİŞ dorme ro inu cêna. İyê ke nêşkinê bıremê, xo raxelesnê, yê kişinê ya ki zora inu remnenê. Teşkilatê terori khal u kokımi u ciamordi kişti, cênıkê gênc u azebi be domanu ra (pêro pia 7.000) remnay. Çêney bazaru de roşiyay, zora şiy lewe (tecawuz kerd), kerdi kole. Domanê qıci ki serba propaganda terori resnay ra, mezg şüt.

Çhekê teroristanê DİİŞ zafêri Musul ra biy; nê çhekê eskeriya DAJi (ABD) ra eskeriya İraqi rê mendê. DİİŞ ke Musul guret. Yezıdiyu dest de çheki zaf senıki biy ya ki Pêşmergu inu dest ra gureti biy.

Tharba (derba) ana kokardena Yezıdiyu hunde gırana ke, 400.000 (çarsey hazar) Yezıdi mecbur welatê xo ra terkıti, remay, şiy. Zafeteni zımê İraqi de hona kampu de manenê. 2015ine ra nat 75.000 Yezıdi remay Almanya. Vanê, diaspora tewr gırse Almanya de vındena ra. Hata ewro xeylê teni derdê trawma kokardene uncenê. Reqemê xo-kiştene (intıhar) vanê veciyo cor.

Vanê, hata nıka deva devê 3.500 qurbanê zor u zarpey (şıdet), zafêri cênık u domani koledaru dest ra hêrnê, xelesnê (reynê) ra. Serra 2020ine de 2.900 isan vindibiyaiyo.

Raporê de vano DİİŞ 26, jüyo bin de vano 68 jiyar u diyar u hewsê Yezıdiyu rıznê. No sure de dewi u mıntıqê Yezıdiyu ki kerdê raşt u düz u xan u xırabe. Hata nıka ki 70 mezela arêdiyaey (topkerdey) zanina.

Yezıdiy u nasbiyaena kokardena 2014ine

Meclısê Almanya Federale 19ê Çeley (1.) 2023yine de qırkerdena Yezıdiyan’ê Şıngali pêro pia Kokardene (şarkiştene, tertele, cênosid) resmiyet de nas kerde (şınasnê).

Serra 2014ine de teşkilatê xo-pitena (mıdefa) Yezıdiyan’a çhekdare, Hêza Parastina Şingal (Quweta Sevekıtena (qorikerdena) Şıngali) nê ro, saiya ae be phıştia YPGy ra xeylê Yezıdiyu bese kerd bıremê, serbest bê. YPGy miyan de vera DİİŞ cepe Yekineyên Berxwedana Şingal (Jüiyê (birligê) Xoverdaena Şıngali) niya ro.

Yezıdiy kamê?

Yezıdiy etnisitê do xosero ke dügelanê İraq u İran u Suriya u Mezopotamya zımey (Tırkiya) de, taê ki Ermenıstan u Gurcıstan de weşiya xo ramenê. Hama hama zonê pêrine Kırdaskiyo (Khurmanci), hama İraq de taê  estê, senık bıbê ki, teyna Erebki qesey kenê. Her ca de senıkiyê (eqeliyet, azınlık). Orfê (adetê) name pıranaene zafêri Erebkiyo.

İtıqatê inu de ki Heq (Homa, Ella) jüyo, yanê monoteistê, hama Mısılmani niyê, taê dinu ra motifi guretê, labelê tede motifê natureli ki estê; vacime ke sodırane tici vera mınete kenê. Jiyara inan’a pile Laleş dera. Rayberê itıqatê Yezıdiyêni pirê, şêxê.

Kırdaski qesey bıkerê ki, Yezıdiy be xo leteo jêde xo Kurdu ra nêmorenê, wazenê mıletê do xoser bızaniyê.

Asmên, 3.8.2024

Fotrafê 2.: Frankfurt, kilisê Paulskirche de xoviriardena kokardena Yezıdiyu