Mustafa Tigrek: Zerf û sıfetê marda mı

Mustafa Tigrek, 23.12.2023
Ez des - dıwês serre biya. Rojê ez mekteb ra ameya. Qe keyfê mı çınê bi . Way û bırayê mı zi mekteb ra nêamey bi. Maya mı mıtbaxı dı şami vıraştê. Xalê mı zi keye dı bı, zerre dı ronışte û têlefonı ra çiyê temaşe kerdê.
Mı çentey xo eşt sedıri ser û ez zi ronışta.
Xalê mı weyna rıdê mı ra têlefonê xo vırada û va:
- ‘Halê to ‘hal niyo, êganê mı. Çı bı? Vajı!
- Xalo, çend rojio kı me’hlım qalê sıfetan û zerfan kena. Mı çiyê fe’hm nêkerd. Meştı zi intıham esto.
- Zerfı, haldar niya?
- Temam xalo, ez zana zerfı haldara. La haldar çıçiyo, ez ey zi nêzana.
- Wa derdê to no bıbo êgan, ez to rê musnena.
- Ma, tı zanê?
- Ez veri me’hlım biya. Mı me’hlımey kerdê. Ez mekteb ra çebiyaya. Ez ba’hdo biya terzi.
- Mı nêzanayê. Mı vatê, qey tı tım terzi bi. Tı çırê çebiyay?
- Tı ê wexta werdı bi. Nino to viri. A, mesela bina. Nıka ma meselay to ‘hal bıkerê.
***
- Sıfet, wesfê naman dano. Zerfı zi senini û çendıniya kari diyar kena.
- Me’hlımê ma zı wına vano. La, mı çiyê fe’hm nêkerd.
- “Va” çiyo? “Va” nameyo. “Va” seni beno? Germ beno, serd beno, pêt beno, hêdi beno… Nê pêro wesfê “va”yê. Ekı ma vajê, “vayo serd”, tıya de “serd” wesfê “va” dano. Ey ra beno sıfet.
- “Shaya sûrı” zi wınaya? Sûr tıya dı sıfeto?
- E. Sûr, sıfetê shayo.
Vayo serd yeno. La seni yeno? Ma vajê, serd yeno. Yanê “Vayo serd, serd yeno.” Serdo sıfteyin wesfê vayo û sıfeto. A binı seniniya ameyışi diyar kena. Na zi zerfa.
- “Mı saya sûrı sûr werdı” zi beno?
Xalê mı thayn fıkırya û cıwab da:
- Hım beno, hım zi nêbeno. Gorey grameri beno. Sûr tıya de senıniya werdışi dıyar keno. Ey ra beno. La “Sûr werdış” çınyo. Tı germ weni, serd weni, ewro weni, meştı weni, tıya de weni, teber de weni… Nê pêro zerf benê. La, tı sûr nêweni. Axıri nêbeno.
- “Mı shaya sûrı tıya de werdı.”, “Mı nê meseley weş fe’hm kerd.” Raştê?
- E. Wırdına zi raştê.
- Ez hêdı hêdı fe’hm kena.
- Hêdı hêdı zi …
Mı qısey cı bırna û mı va:
- Hêdı hêdı zi zerfa.
Xalê mı hûwa û serey xo şana.
- Maya mı zi ninan zana?
- Ma şırê, pers bıkerê.
***
Ma piya şi mıtbaxı. Beri (keyberi) vero vınderdi. Mı va:
- Aba, tıya se kena?
- Eza şami vırazena.
Ez weynaya xaldê xo ra û mı va:
- Bewnı! Tıya de sıfet zi çıniyo, zerfı zi çıniya.
Maya mı ‘hêrs bi û va:
- Çırê nêbo?! Şamida mı de ‘heme çı zi estê. Oyo kı şıma vanê, çıçiyo?
Mı va:
- Şami de ‘heme çı nêbeno. Misal; zerfı nêbena. Şami “name”ya. Ey ra şami de sıfet beno, zerfı nêbena. Zerfı “vıraştış” de bena.
- Vıraştışdê mı dı çı esto? Ez zey marda xo vırazena.
- Nıka bı! “Zey marda xo” zerfı bena.
Ma hûway. Maya mı nêhûwê. Çı waxt şımıkê xo, xo pay ra vet, eşt ma… Ma fe’hm nêkerd. Mı bes di ke şımık, vengê marda mı ra piya yeno ma ser:
- Şıma nêşermayenê, bı mın’a hûwenê!
Ez çewt bıya. Şımık mı ser ra ravêrd û het de xaldê mı guna dês. Ma fına hûway û remay zerre.
***
Şandı piyê mı ame. Ma pêro wede de ronışte bi. Piyê mı va:
- Xanıma mı, ez ewro boll ‘edızyaya. Ka, to çı vıraşt? Ma do çı burê?
Maya mı rıyê xo kerd tırş, pırnıka xo ma ra tadê. Va:
- Şamia sıfetını esta. Mı bol zerfın vıraştı. Zerre dı ‘hadreya. Şırê, zerfın zerfın bûrê.
Xalê mı û ez, ma piya weyna pê ra. Ma wırdına piya engışta xo şana û ma piya va:
- Ay zi fe’hm kerdooo!
Ma pêro hûway, way û bırayê mı zi hûway.
Maya mı zi hûwê.
Piyê mı nêhûwa.
________________________________
Tırkiyê cı:
Annemin Zarf ve Sıfatları
Mustafa Tigrek, 23.12.2023
Ben on on iki yaşlarındayım. Bir gün okuldan geldim. Hiç keyfim yoktu. Kız ve erkek kardeşlerim de okuldan gelmemişti. Annem mutfakta yemek yapıyordu. Dayım da evdeydi. İçerde oturmuş, telefonundan birşeyler izliyordu.
Çantamı divanın üzerine atıp, oturdum.
Dayım yüzüme baktı, telefonunu bıraktı ve dedi:
- Halin hal değil, yeğenim. Ne oldu? Söyle!
- Dayı, kaç gündür ki öğretmen sıfatlardan ve zarflardan bahsediyor. Hiç bir şey anlamadım. Yarın da sınav var.
- Zarf, belirtgeç değil mi?
- Tamam dayı zarfın belirtgeç olduğunu biliyorum. Ama belirtgeç nedir, onu da bilmiyorum.
- Derdin bu olsun yeğen, ben sana öğretirim.
- Sen biliyor musun?
- Ben eskiden öğretmendim. Öğretmenlik yapıyordum. Okuldan atıldım. Terziliğim, sonradır.
- Bilmiyordum. Ben herzaman terziydin diye biliyordum. Neden atıldın?
- Sen o zamanlar küçüktün. Hatırlamazsın. Bu başka mesele. Şimdi senin meseleyi halledelim.
***
- Sıfat, isimleri niteler. Zarf da fiilin nasılını, ne kadarını belirtir.
- Öğretmenimiz de böyle diyor Ama ben birşey anlamadım.
- “Rüzgar” nedir? “Rüzgar” isimdir. “Rüzgar” nasıl olur? Sıcak olur, soğuk olur, hızlı olur, yavaş olur… Bütün bunlar, rüzgarın nitelikleridir. Eğer biz “Soğuk rüzgar” dersek, burada soğuk, rüzgarı niteler. Bu yüzden, sıfat olur.
- “Kırmızı elma” da böyle midir? Kırmızı, burada sıfat mıdır?
- Evet. Kırmızı, elmanın sıfatıdır.
Soğuk rüzgar esiyor. Ama nasıl esiyor? Diyelim ki soğuk esiyor. Yani “Soğuk rüzgar, soğuk esiyor.” Birinci soğuk, rüzgarı niteliyor ve sıfattır. Diğeri esmenin nasılını belirtiyor. Bu da zarftır.
- “Kırmızı elmayı, kırmızı yedik” de olur mu?
Dayım biraz düşündü ve cevapladı:
- Hem olur, hem de olmaz. Gramere göre olur. “Kırmızı” burada “yemek”i belirtiyor. O yüzden olur. Ama “kırmızı yemek” yoktur. Sen sıcak yersin, soğuk yersin, bugün yersin, yarın yersin, burada yersin, dışarda yersin… Bunların hepsi zarf olur. Ama kırmızı yemezsin. Yani olmaz.
- “Ben kırmızı elmayı burada yedim”, “Ben bu konuları iyi anladım.” Doğru mu?
- Evet. İkisi de doğru.
- Yavaş yavaş anlıyorum.
- Yavaş yavaş da…
Süzünü kestim ve dedim:
- Yavaş yavaş da zarftır!
Dayım güldü ve başını salladı.
- Annem de bunları biliyor mu?
- Gidip soralım.
***
Beraber mutfağa gittik. Kapının önünde durduk. Dedim:
- Anne, ne yapıyorsun?
- Yemek yapıyorum.
Dayıma bakıp dedim:
- Bak, burada sıfat da yok, zarf da yok.
Annem kızdı ve dedi:
- Niye olmasın. Yemeğimde her şey var. O dediğiniz nedir?
Dedim:
- Yemekte her şey olmaz. Örnek, zarf olmaz. Yemek “İsim”dir. Bu yüzden yemekte sıfat olur, zarf olmaz. Zarf yapmakta olur.
- Yapmamda ne var. Annem gibi yapıyorum.
- Şimdi oldu. “Annem gibi” zarf olur.
Güldük. Annem gülmedi.Ne zaman terliğini ayağından çıkartıp fırlattı… anlamadık. Sadece terliği annemin sesiyle birllikte üzerimize geldiğini gördüm:
- Bana gülmeye utanmıyor musunuz?
Ben eğildim. Terlik üzerimden geçti ve dayımın yanında duvara çarptı. Biz yine gülüp, içeri kaçtık.
***
Akşam babam geldi. Hepimiz odada oturuyorduk. Babam:
- Hanımım, bugün çok yoruldum. Hani ne yaptın? Ne yiyeceğiz?.
Annem yüzünü ekşitti, somurttu: Dedi:
- Sıfatlı yemek var. Çok zarflı yaptım. İçerde hazır. Gidin zarflı zarflı yiyin.
Ben ve dayım, biz birbirimize baktık. İkimiz birden parmağımızı salladık ve birlikte dedik:
- O da anlamııış
Hepimiz güldük, kız kardeşim ve erkek kardeşim de güldü.
Annem de güldü.
Babam gülmedi.