Beyannamê Heqa İnsanan

SIFTE
Madde 1
İnsani têde serbet, bara anor u heqan ra têdüs yenê riyê dinya. Wayirê aqıl u vıcdaniê, jübini rê ebe bıraiy u zerreweşiye ra bêrê têhet.
Madde 2
Heqê ke ni beyannamey de amê nustene, heme kes seba inun wayirê serbestiy u heqo. Cısn, cıbiliyet, reng, jüan (zıwan), din, siyaset be itıqatê dê bini; variyet ra gore jübini ra cêr-cor nêvêninê.
Henio ke; insani senê dewlete, senê herd, senê war u wurti sero benê, bıbê; va ni dewleti, herdi, war u wurti bara siyaseti, bara huquqi ra jübini ra cer-cor nêvêninê, i têde têdüs raê.
Madde 3
Weşiye, serbestiye, zerrehonıkiye heqa hemu insanana.
Madde 4
Kes keşi nêşkino kole u qulê xo kero. Kolein u tacirina koleun hemu cihet ra tometa.
Madde 5
Qe kesi re eza u cefa nêdino antene. İnsanêtine ra düri, kes be kesi ra nêşkino kayê xo bıkero.
Madde 6
Kam, koti de beno bıbo, wayirê heq u huquqê xoyo. Kesê bini gereke heq u huquqê cı nas bıkerê.
Madde 7
Qanunan ver de hemu kes têdüs rawo. Sıtara qanunan ra xêr vênıtene ra, heqa xo gırotene de têde jü düs raê. Kam ke na beyanname ra kuno düri ya ki serba düri fistenê fit saneno cı; verbe inun heqa xo esta ke xo sevekıtene rê sıtara duwelun bıwazo.
Madde 8
Ebe qanun ra insan biyo wayire senê heq u huququn; serba inun, senê cad, senê fêlo xırab sanino pê pêsaniyo; ni heq u huquqê xo rê wayir veciyaene rê, seba ni fêl u cadi, mehkemanê mılliyan rê şiyene rê heqa xo esta.
Madde 9
Kes kesi zey vatena xo nêcêno pê (tepişeno), nêerzeno zerre, nêşikino macir kero.
Madde 10
Gereko xêr u xeta jüyê be heqi ra, mehkemanê heqaneyan de eskera bıvêniyo.
Madde 11
a. Kam ke xetaê keno; hata ke dewa i mehkemanê heqaneyan de nêvêniyo, xeta xo isbat nêbo, o bêxeta u bêguna say beno.
b. wexto ke çiyê kerdo; bara huquqê mılli bara huquqê enternasyonali de cırmê xo çıniyo, seba na kerdene cırm nêbırrino. Peyê coy na kerdene rê cırm bıbıriyo ki, cırmê verêni ra zêde nêbırino.
Madde 12
Kes kêfane nêşkino salatê kesi bo ; mulxıt, çê/kê, xebere ardene-berdene, nusnaene rê. Qanuni seba çiyê nianêni her kesi cênê bınê sıtara xo.
Madde 13
Kam kamci dewlete wazeno, aca de serbest fetelino/geyreno, koti wazeno aca de minê xo kuno.
Madde 14
a. Kam ke bınê zulmi de mend, şiya duwelanê binan kewtene rê heqa xo esta.
Heqe awa ke i duweli inun bıcirê/bıgirê bınê şiya xo.
b. Kam ke siyasi niyo, kam ke huquqê Mıletanê Jübiyaeyan dewesneno, o na heqe nêşkino biaro zıwan (jüan/zon).
Madde 15
1. Her kes wayirê heqa hemwelatino (wetendaşino).
2. Qe kes nêşkino jüyê hemwelatina cı ra mehrum bıkero. Jüyê ke wazeno hemwelatina (wetendaşina) xo avurno, gereke kes ey/ae xam meciro.
Madde 16
1. Cêni u ciamêrdê ke amê verê zeweci, heqa inun esta ke bızeweciyê, xo rê çêyê (keyê) ronê; kes nêşkino bara cısn u hemwelatine ya ki dini ra zeweci tomete kero. Tawo ke zewecinê, surê zeweci ya ki xırabe-biyaena zeweci de heqê inun têdüs raê.
2. Waştiyê ke zerria xo esta, zewec tek teyna rıza xuya serbeste ra beno.
3. Çê (key), parçê qomio tabi u temelo; hetê qom u dewlete ra sevekino.
Madde 17
1. Her kes, teyna ya ki i binan ra pia bo, heqa xuza mal u mılki esta.
2. Qe kes nêşkino mılkiyetê xo ra bêro mehrum kerdene.
Madde 18
Ê her kesi serbestiya xoya fıkr u vıcdan u dini esta. Serbestiya itıqatê dini vurnaene ya ki tek teyna ya ki cemat ra pia u eşkera ya ki xususi serbestiya salıx-daene, degırotene ya ki raya git (şênaitye) u ibadeti sera eşkera-kerdena itıqati ki na heqe de teyra.
Madde 19
Ê her kesi heqa xo sebestiya vênaiş u qeseykerdene rê esta. Ferd ke be xo beno wayirê vênaiş u vatena xo ya ki rayê nê rayê sera u kamci dıwele de beno, bıbo; malumat u fıkr se/çıturi, koti ra fino xo dest, inun keno vıla, ni cihetan ra serbesto, wayirê heqo.
Madde 20
1. Ê her keşi heqa xo esta ke qeydê haştiye ra arêdiyo ya ki cemat/dernege rono.
2. Kes qe kesi nêşkino be zor ra ezaê cemati/dernege bıkero.
Madde 21
1. Her kes wayirê heqo ke raya temsilciyanê raşt ya ki serbest weçinıteyan sera idarê welati kuyo.
2. Her kes wayirê heqo le xızmetanê welati seba qomi ra têdus u verane fayde bıciro.
3. İradê mıleti, bıngê/temelê otoritê idareyo. No irade weçinıtena (seçimê) pêroinan u têdüs ra, reyo dızdine/miyanki u serbest, weçinıtena demani u raşti sera aseno.
Madde 22
Her keso ke ezaê qomio, heqa xo teminatê ictımai rê esta. Raya qêretê mılli u piagurenaiso beynelmılel sera, jü ki komel u çımeanê her dewlete ra gore; her kes wayirê na heqo ke anor u şexsiyetê xo mıheqeq serbest raver bero; wayirê heqo ke heqê xoyê ekonomik u ictimai u kultureli hurendia xo bıvênê.
Madde 23
1. Her kes wayirê heqo ke kar u gurê xo serbest weçino, sert u surtanê adıl u musaitan de bıguriyo; jü ki verbe bêkariye bısevekiyo/bıpawiyo.
2. Ê her kesi heqa xo esta ke bê jü cêra-kerdene, seba karê de têdüşi wayirê ucretê têduşi bo.
3. Ê her kesi heqa xo esta ke wayirê ucretê de adıl u musaiti bo, oyo ke şikino ro anorê isani, pê i ucreti bışikiyo xo u çê/kê xo idare kero. Lazım ke beno rayê sevekıtışê/pawıtışê ictımaiya bine sera şikino weşiya xo bıramo.
4. Her kes seba ke menfeetê xo bısevekno/bıpawo, heqa xo esta ke sendika rono ya ki ezê sendika bo.
Madde 24
Her kes wayirê heqo ke saetê xoyê kari ebe pêmo/ölçüyo maqul şindor cısaniyo; jü ki, tatilê ucretınê demaney ki tey, wextê xoyo thal/veng bıbo, raaresiyo.
Madde 25
1. Ê her kesi heqa xo esta ke refah u sıheta xo u çê/kê xo rê, xo weiye kero, têrapiso, mekanê de ca bo u tıbbi qaytê cı bo. Her kes wayirê heqa teminatio ke; halê tenga debare/geçımi de, awa ke rivatanê bêkariye, nêweşiye, seqetiye, via-biyaene, kokımine/ixtiyarine ra ya ki sertê ke kontrolê xo ra qeyr yenê meydan.
2. Ê maan u domanan/qıcan heqê xoyê weiy u yardımê xasi estê. Domani pêro, zerre ya ki teberê zeweci de amê dinya, ferq nêkeno; jü seveknaisê/pawıtışê ictimai ra fayde cênê/gênê.
Madde 26
1. Her kes wayirê terbiyetio (eğitim). Terbiyet, qet ke nê merhelê terbiyetê verên u bıngehi de bêpereo. Salıxgırotena mektebê verêne mecburiyo. Terbiyeto teknik u meslegi her kesi rê akerdeyo. Terbiyeto berz (unisversıte) gorê qabıliyeti imkan têdüşki dino her kesi.
2. Terbiyet, seba tam raver-berdena şexsiyetê insanio, jü ki seba ke heqanê insanan u serbestiya bıngehi rê hurmetê xo pêt bo. Terbiyet, mılliyetan, cısnan u qelfanê diniyan pêroine miyan de meylê zerrehiraiye, zerreweşi u dostine dano; faliyetanê Mıletanê Jübiyaeyanê (BM) ke raya haştiye sevekıtene sera keno hira.
3. Ma u piy verde ra wayirê heqê ke domanê/qıcê xo senê terbiyet cênê/gênê.
Madde 27
1. Her kes wayirê heqo ke weşiya qomia kulturele de caê xo bıciro/bıgiro, senate ra fayde bıciro, jü ki ilm de raver-şiyene rê iştırak kero, faydê xo bare kero.
2. Ê her kesi heqa xo esta ke berê (ürün) ilm, edebiyat u senatê ke ey afernê/nê pêra, menfaetê maddi u manewiyê ke cı ra vecinê meydan, i bısevekiyê/bıpawiyê.
Madde 28
Heq u serbestiyê ke ni beyannamey de gırotê çım ver, her kes wayirê heqa sunıka/duzana ictımai u beynelmılela henêno ke ni heq u serbestiy tede bıbê.
Madde 29
1. Ê her kesi qomi rê wezifê xo estê, qomo ke imkan dano cı ke tede şexsiyetê kesi serbest u tam raver şêro.
2. Her kes sureo ke serbesti u heqanê xo ke gureneno, sindoran ra gırêdaiyo. Sindorê ke qanun ra beli kerdê, seba ke heq u serbestiyê i binan nas bê/bışınasiyê, ninan rê hurmetê sari bêro pêt-kerdene, jü ki qomê do demokratik de pê duzana exlaqê qomiê pêroine vera ihtıyacê refahê pêroine şêrê.
3. Ni heq u serbestiy qetiyan verbe/mığayırê fêl u emel u prensipanê Mıletanê Jübiyaeyan (BM) mêrê gurenaene.
Madde 30
Tewr/qet jü hukmê ni beyannamey heni/otır tabir mebo ke heqe dano dewletê, qelfeyê/gurbê; heq u serbestiyê ke naca ard be zıwan (zon/jüan), ebe fêlo henên faliyetê ya ki aksiyonê vırazo ke inan ra jüyê werte ra wedaro.
(Zazaca’ya çeviri: Hıdır Eren, Faruk Eren, Asmêno Bêwayir,Ali Ekici)