Epikuros

Na çağê ma ra 2 hazari serre ra avê zu filozof bi. Namê hu Epikuros (Yunanki Ἐπίκουρος Epíkouros) vi. İsay ra avê seserra 4. u 3. de (İ. r. A. 341 - 270) Atina de weşiya hu ramıte. Fıkırê ke eşti werte, fıkırunê i çaği ra zof avêy vi. Qalê atomu keno, vano: atomi estê. Hona fıkırunê henênu erzeno wertê ke, tı heni zona ke evolusyoni tarif keno. Heto bin ra vano: beno ke kozmos de jê na dina zovina dinau de ki candey estê. Mordemi sas keno, tenena avê sono; vano: dino ke vanê, sanıku sero amo meyda’, inamo tholo.

Epikuroşi filozofiya hu heni avê berde ke, na filozofiye eve Epikurcêni name biye. Fıkırê vırêni gureti, newe şekil da cı, eve na tore sistemê fıkırê Epikuroşi vejiya werte. Atina de zu mektev na ro, name “Baxçe” na pıra, uza televê hu salıx day. Se serre ra tepia, İsay ra avê seserra vırêne de sairo Romaiz Lucretiuşi kıtavê hu “Taviyatê madey”, şekilê destane dero, eve na kıtav fıkırê Epikuroşi eve teferuat kerdi araze.

Fıkırê Epikuroşi derheqê atome de, çağo ke teyro, u çağ ra gore zof fıkıro de avê vi. Ey ra gore, kozmos de her çi, parçê zof qıjiê ke bıngê hu jüyo, eve çımu ki nêvininê, endi parçey ki nêbenê, inu ra yeno meyda’. U waxt çor elementu (unsuru) rê inam biyêne (harrd, uwe, hewa, adır), hama fıkırê Epikuroşi fıkırê i waxti rê ters kotêne. Lucretiuşi vatêne, “Epikuroşi nia do, hu verdo çi, fıkırunê dey uza ra bınge gureto. Mesela, lengerê pırdê kemerıni eve waxt benê hurdi, waxtê ra tepia ki heni ke benê hurdi, mordem vano, belkia biyê vindi, halbıke i zovina ca de vıneteê.”

Epikurcü ra gore kozmos de made esto, çıqaro, beliyo, na made hama eve zovina zovina toru besnino pêra u cêra beno. Tiji ve astarun’a bile rozê yena ke phısqinê, ağme benê, kozmos de, qe thoa ki hata peyniye heni nêmaneno. Fıkırê i waxti ra gore riyê asmêni ra çı ke esto, pêro jiargeo, qe nêmıreno, fıkırê Epikurcü ney rê ters kuno.

Fıkırunê Epikuroşi ra en fıkıro radikal heqa Wairu de vi. İ koke ra inkar nêkerdêne, hama vatêne ke, i ki parçê de taviyatiê, mordem weşiya hu çıturi rameno bıramo, i mıdexale nêkenê. Nu fıkır, dina Yunanun’a khane de fıkıro ke ateizmi ra en jêde nejdi kuno, uyo. Hedefê Epikuroşi, mordem tersunê Wairu ra xelesnaene vi. Ey ra gore din, dustê nêzonaene de zu teseliye viye. Lucretiuşi ki jê Epikuroşi borzal (fıkır) kerdêne; ey ra gore ki dino ke vanê, sanıki vi. Aqılê mıleti têwertekotena kozmoşi ser nêşiyêne, cokaro heni inam kerdêne ke, Wairi (Heqi, Homay) estê.

Ma ke ewru nia da, heni awseno ke, fıkırê Epikuroşi teyna tarıxê filozofiye de nê, avêşiyaena ilımi de ki rawa de gırse kerda ra. Fıkırê atomu, evolusyon de gamê vırêni, ison parçê de taviyati sae kerdene, psikolojiyê dini koke ra soğır kerdene...

Ni pêro mısnenê ra ma ke, u, çağê ho de hetê zıhni ra zof avê viyo.

Epikuroşi ve televunê ho ra wasto ke era ma mısnê ke, mordem weşiya hu eve ters nê, şikino ke eve aqıl bıramo, eve merax kozmos de nia do.

Na ruval ra 2 hazari serre ra tepia bile fıkırunê dey sero nanê hurê. Cokaro Epikuros teyna zu filozof nêvi, u zu inqılabçiyê fıkıri vi, seveta serbestiya isoni guriyêne.

Tırki ra çarnoğ: Mehmet Mükan

Tırki de nustoğe: Hazal Merisana