Dı qesê amıka maa mı, Elife çêna Cewaira Çê Çolaxu

Savaş Şengül

İtıqatê Dêsımi de biyaisê qulê vırêni, pêdabiyaisê zonun u mesela Xues-Xueşi (lazê Tawusê Meleki)

Çıme: Elifa Cewaira Çolaxu
Arekerdoğ u nuştoğ: Savaş Şengül
 
Her ra u itıqat de ca u manê biyaisê kainati, yê dina u heyati (cıwiyaişi), yê mexluqat u isani muhimo. Na mesela esasen bıngê rae (din u itıqatia). Çıke itıqat cüabê persê “ma kamime, çıra eştime, koti ra yeme, kata some” ra gırêdaiyo.

Se ke zanino, ra u itıqatê Dêsımi bêne tehlukey dero. İtıqatê Dêsımi roz be roz asimile beno, beno vindi. Cokao ke ez wazon ke malumato ke amıka maa mı Elife çêna Cewaira Çê Çolaxu mı rê qesey kerd, sıma de bare bıkeri. Hetê ra wazon ke no unsırê itıqatê Dêsımi vindi mebo. Heto bin ra ki omıd kenane ke no nuşte itıqat u mitolojiya Dêsımi rê sebebê merex u elaqa bo.

Sıma ke no nuşte wend, ebe xo ferq kenê ke no malumato ke amıka maa mı da zaf orijinalo. Hetê ma de Yezıdiy çinê, feqet na mesela vejiyayisê isani u zonu itıqatê inu ra nejdiya.

Nê hurdi meselu ra dıme amıka ma mı mesela Xues-Xueşi ki qesey kerde. Xues-Xuese lazê Tawusê Melekio u teşirê na mesela mıletê ma sero zaf muhimo.

Vatena amıka maa mı ra gore mitolojiya Dêsımi de qulê vırêni zewezê jü lazeki u horiye ra biyê.

Ez xorê şiyêne diyarê amıke. Movetê ma rınd bi. Ma pia çay sımıtêne, huiyêne, qalê vırêni kerdêne. Ez xeylê çi musane dae ra: Sanıka Saê Moru; Jiyara Mori be 7 Jiyaru; Qesê Mamudê Çolaxi; Xeycana Qerku; Merdey nêdardêne we, dêne vergu; Qesê tarixê çê ma – Dewa ma Çüliye. (Ez Balabanızane, çê ma ra vanê, Çê Çolaxu)

Amıke kamıle biye. Mı ke jü çi pers kerdêne, çe ma mı ra vatêne: «So, Elife ra pers ke, a zanena, xeylê çi zanena.» Roê xo wertê gul u nuri de bo.

Amıke rozê mı ra vati be: “Tornê bıraê mı, to ke Fransızki qesey kena, gegane sae ke Kırmancki qesey kena. No zon, zonê ma ra nejdiyo.”

Mı ki qalê zonanê Hind-Ewropa kerd. A her çi rê merexıne biye.  Amıke sas biye. Nêzanıtêne ke zoni xunde jübini ra nejdiyê. Nafa ae mı ra vati be: “O qesê tüyo; yê mı gos de.”

Mı qeleme gurete dest, amıke qesey kerd...

“Serê na dina de jü Aman-Ata be Aman-Ava bi. Zövina qe kes çinê bi.

Aman-Ava qe mormekê xo ra has nêkerdêne. O şiyêne kar, amêne. Xeylê xebetiyêne. Amêne çê, ne nuno, ne kınci şütê, nê çê pako, a qe wayir nêvejiyêne çê xo rê.

Rozê Aman-Ata kar ra yeno, xanıme di ra vana,

“Ez doman wazon. Xorê mınete wanon, meşte sodır na kupık ra jü doman vejino. Ğerza di ra jê di doman nino dina.” Aman-Ata ki vano:

“Ezı ki kupık cion, mınete kon, domanê mı yê to ra rınd vejino, rındek vejino.”

Pesewa. Sonê, kunê ra. Sodır, fecira wurzenê ke kupıki pırrê.

Kupıkê Aman-Ava, pırrê mor - mılawunio. Yê Aman-Ata jü laako de rındek vejino, saa ke Heq nişto ro, o vırasto. Aman-Ava bena xêğe, heredina, qarina. Nêzana se bıkero. Aman-Ata sa beno, reet reet xorê sono kar. Heq xorê rasto.

Aman-Ata xorê sono, her roz hêga çineno, yeno. Pede pede laak beno pil.

Rozê Meleka Horiye cor de vênena ke ortê Aman-Atay be Aman-Ava jübini de qe xêr çino. Yena cêr lewê Aman-Ava, vana:

“Tu merdê xo ra has nêkena. Ez nıka son lewê di. O ke pê mı qail bi, ez di de zewejün. Tu cı rê xêr nêkena.”

Aman-Ava ters kuno cı. Vana, ‘eke mordemê mı qebul kerd, ez teyna manon.’ Hervina ağwe kena xo re, kıncanê paku kena pay, sona lewê Aman-Atay. A zanena, o kotio na sate. Di ra vana: “Mı ra vaze, tu kami ra has kena? Mı ca verdana, jü ke bêro lewê to ?”

Aman-Ata vano: “Bomê, bomê; ez kami bıjêri? Na dina de jü tüya, jü ki ezane. Meterse, ez ğerca to ra qe keşi ra has nêkon.”

Aman-Ava sa bena, vozena çê, na rae nun pozena, çê kena pak.

Meleka Horiye yena lewê Aman-Atay. İ sılai kena ke ae bıjêro. Aman-Ata qebul nêkeno. Nafa vano:

“Jü lazê mı esto, tu ke thawa zewez kena, so i bıjê.”

Meleka Horiye qebul kena, di de zewejina.

Xeylê domanu anê dina. Domani benê pili, çê de zele-mele nêvındena. Aman-Ata bêzar biyo. Rozê yeno çê, düae keno, vano, “Heqo mı rê wayir vejiye. Ez na domanu ra bêzar biyane. Meşte hini bıke, ni domani rehet vınderê, ezı ki saltanate vênon.”

Aman-Ata qefeliyo, sono cıle. Wurzeno ra, zele-mele çina. Domani vınetê. Jübini de qesey nêkenê. Jübini fam nêkenê. Domani têde jü zono ejnebi qesey kenê. Domani çê ra benê cia, sonê diyaranê düriu.

Peyniye de amıke vat: “Dina hini biye pırrê sari, zonı ki biy zafi.”

Ezı ki sa biyane. Jü qeseo newe, tarixo newe, nafa muhim, yê nae ki mitolociya nae esta: çutıri sari na dina de esto, cı ra xunde zoni estê. Jê mitologiya Babiloni.

Na qesey ra dıme amıke vat, “Bê ke ma hini zaneme, çıra xunde zoni, sar esto na dina de. Ma sıfte jür nêzanıtêne. Xwes-xwes ra dım ma jüri eşti.” Ez nêvınetane, mı pers kerd:

“Xwes-Xwes kamo, çıko?” Amıke :

“Namê piyê Xwes-xwesey, Tawuso Meleko. Nafa ni namey mevaze, xıravo. Osmanli her ca Xwes-xwese sae kerdêne. Qomê ma o day be we.  Her roz o berdêne jü ca. Nafa ters gınay be dinu, ‘Osmanli ke i bıvêno, yenê, ma ki kisenê.’ Qomê ma bi top, vat, ‘Bêrê, Xwes-xwesey sare bıbırrnime.’ İne lazê Tawusê Meleki sare bırnay be. Kerd be tike. Ortê jü lêy de pot. Qomê ma bi top, pyörine jü parçe werd. Cênıke be ciamordu pyörine werdi be. Ma ki uza ra dıme jüri kerd. Ma jür nêzanıtêne na tarix ra raver.”

Ma çı jüri keme, çı dame we, kamiya xo nêvame?

Mı ki pers kerd:

“Amıkê, tu çutıri zanena, ni qesu? Kami to rê qesey kerdi?” Amıke:

“Doman biyane. Aphê piyê mı, Uşênê Qerku ma rê qesey kerdêne. İ xeylê çi zanıtêne. Ma ne kıtav waneme, ne ki nusneme. Ma ke bıwendêne, daa jêde qesey zanıtêne, wayirê dina biyêne, jê gençanê nıkay.” Mı dae ra vat:

“Amıkê, to be qomê ma nêwendo. Nafa karê dewe pyêrine zanenê. Manga be heywananê binu eke zay, sıma zanêne çutıri biarê dina, na goku, voreku… Hêga key ramino, çinino… Kamci vas wes werino, keno wes… Kamci dare bırrina.. Xeylê sanıku zanenê, run - thoraq çutıri vırajino, baxçe çutıri ramino, key rewino… Na zanıtena sıma ma ewro gereke universıte bıwanime ke bızanime.“

Jü mordem kıtavu waneno, beno kamıl, jü ki weşiya xo ke rameno, beno kamıl.